Gebeliğin Önlenmesi

Planlanmadan dünyaya gelen çocuklar birçok güçlüklerle karşılaşırlar. Annenin sağlığı da bu durumdan etkilenir.


Aileler istedikleri sayıda, istedikleri zaman, istedikleri aralıklarla çocuk yapmalarını sağlamak amacıyla gebeliği önleyici (kontraseptif) yöntemler kullanmalıdırlar. Planlanmamış bir gebelikle karşılaşmamak için ailelerin ve geleceğin ebeveynleri olacak ergenlerin bu konuda doktorları ya da sağlık görevlileri tarafından bilgilendirilmeleri çok önemlidir.

Doğurganlığın istendiği gibi sağlıklı olarak düzenlenebilmesi aile planlaması olarak da tanımlanır. Çeşitli yöntemler kullanarak aile planlaması yapmanın yararları aşağıda sıralanmıştır:

• Üreme sistemi ile ilgili sağlıklı bilgiler kazandırır.
• Doğum aralıklarını düzenleyerek annenin sağlığını korur.
• İstenmeyen gebelikleri önler.
• Düşük yapma ve çocuk aldırma sıklığını azaltır.
• Hızlı nüfus artışını düzenler.
• Ailelerin çocuklarına daha iyi bakabilmeleri ile çocuk ölümleri azalır, çocuk sağlığı iyileşir.

Bir araç ya da ilaç kullanarak korunma sağlayan yöntemler;

• Hormon içeren kontraseptifler (doğum kontrol hapları, aylık-üç aylık iğneler, implantlar)
• Rahim içi araçlar (RİA)
• Kadın ve erkek için kılıflar (prezervatif -kondom-femidom)
• Sperm yok edici fitil veya kremler
• Rahim ucuna takılan başlıklar (diyafram vb gibi)
• Cerrahi yöntemler (kadında tüplerin, erkekte sperm kanallarının bağlanması)

Doğal korunma yöntemleri;

• Ritmik korunma
• Cinsel ilişkide erkeğin vajinaya boşalmaması (geri çekme)
• Emzirme

Kadınlar ve erkekler kullanılabilecek gebelikten korunma yöntemleri hakkında aşağıda verilen bilgilere sahip olmalıdırlar. Kendilerine uygun bir yöntem seçerek kullanma kararı vermeden önce de bu konularda eğitimi olan doktor ya da sağlık görevlilerinin danışmanlığına başvurmaları halinde yöntemlerle ilgili düşüncelerini paylaşarak doğru karar ve kullanma konusunda yardım almalıdırlar.

Doğum Kontrol hapları;

En sık kullanılan yöntemlerden birisidir. Eczanelerde satılan ya da sağlık kuruluşlarında ücretsiz verilebilen haplar birbirinin benzeridir. Bu ilaçlar, kadının vücudunda yumurtalıklardan salgılanan östrojen ve progesteron hormonlarının benzerlerini içeren haplardır. Bu haplar kullanılırken yumurtanın oluşumu ertelendiği için gebeliğin oluşumu engellenir.

Ayrıca bu haplar rahim ağzındaki doğal akıntıyı değiştirerek spermin içeriye girmesini engeller. Rahim içindeki zar tabakasını incelterek yumurtlama olursa gebeliğin rahimde yuvalanmasını da zorlaştırır.

Doğum kontrol haplarının etkili olması için adetin ilk günü kullanılmaya başlanır. 21 gün boyunca her gün bir hap, kadın için uygun olan saatte içilir. Hapın geceleri içilmesi olabilecek yan etkilerin uyku saatlerinde olması nedeniyle daha az hissedilmesini sağlar.

Hap içilmesi bir gün unutulursa ertesi gün hatırlanınca iki tane birden alınır. İki gün unutulursa iki gün üst üste iki hap alınır, fakat bu durumda o ayın bitimine kadar ek bir yöntem kullanılmalıdır. İçilmeye devam edilen 21 hap bittiğinde 7 gün ara verilir. Bu aranın ilk günlerinde adet başlar. Adet gününe bakılmaksızın 7. gün yeni bir kutuya başlamak gerekir.

Özellikleri;

• Doğru kullanıldığında çok etkili bir yöntemdir.
• En çok araştırılmış ve bilinen yöntemdir.
• Rahim ve yumurtalık kanserinden koruyucu özelliği vardır.
• Bırakıldığında tekrar hamile kalınır.
• Dış gebelik riskini ortadan kaldırır.
• Adet kanamasını gün ve miktar olarak azaltarak kansızlıktan korur.
• Adet öncesi gerginliği ve adet sancısını azaltır.
• Kadının kendi başına kullanabileceği, istediğinde bırakabileceği bir yöntemdir.
• İlk kullanılmaya başlandığında bazen bulantı, baş ağrısı, iştah değişikliği, kanama düzensizliği, sinirlilik vb. görülebilir. Bu şikayetlerin çoğu zamanla ya da hap değiştirilerek geçer.
• Günde 14'ten fazla sigara içen, 35 yaşından büyük kadınlara önerilmez.
• Karaciğer, kalp ve damar hastalığı olanlar kullanamaz.
• Yüksek tansiyonu olanların ilk tercihi olmamalıdır. Dikkatli kullanım gerektirir.
• Tanı konmamış kanaması olanlar, memesinde kitle tespit edilenler ve kanser hastası olanlar kullanamaz.

Emziren kadınlar bebekleri 6 ayını doldurduktan ve ek gıdalara başladıktan sonra hap kullanabilirler.

Aylık koruyucu iğneler;

Doğum kontrol haplarının içerdiği hormonları içerirler. Benzer etkileri vardır. İlk kullanımda adetin birinci günü kalçadan yapılır. Bundan sonra bir ay aralıklarla uygulamaya devam edilir.Bebeklerini emziren kadınlar bir aylık koruyucu iğneleri bebekleri 6 ayını doldurduktan ve ek gıdalara başladıktan sonra kullanabilirler. Emzirmeyenler doğumdan 4 hafta sonra kullanmaya başlayabilirler.

Üç aylık iğneler;

Kadın vücudunda bulunan progesteron hormonun benzerini içeren bu iğneler üç ay aralıklarla üst koldan aşı şeklinde uygulanır. Bu iğneler de yumurtlamayı engeller, rahim ağzı akıntısını değiştirip spermin geçişini zorlaştırır ve rahim içindeki zarın çok ince olmasını sağlayarak yumurtanın yerleşmesini engeller. Bu nedenle adet miktarı çok az ya da zamanla adet görmeme de olabilir. Bu durum bir sorun değil yöntemin beklenen etkisidir. Bırakıldıktan bir süre sonra önceki adet düzenine dönülür.

Koruyucu iğnenin ilki adet kanamasının ilk günlerinde yapılmalıdır. Daha sonraki dozlar adet kanamasının durumuna bakılmaksızın, üç ayda bir düzenli olarak yapılır. Emziren kadınlar da doğumdan altı hafta sonra bu yöntemi kullanabilirler.

İmplant (kola takılan çubuk);

Yumuşak silikondan yapılmış kapsül içine progesteron hormonu benzeri yerleştirilmiş bir çubuktur. Çubuk genelde sol kola dirseğin iç kısmının dört parmak üstüne lokal anestezi yapılarak eğitilmiş doktorlar tarafından yerleştirilir. Üç yıl süreyle koruyuculuğunu devam ettirir. İmplant kadında yumurtlamayı önler.

Rahim ağzı akıntısını değiştirerek spermin geçişini engeller ve rahim içindeki zarı çok incelterek yuvalanmayı zorlaştırır. Bu nedenle adet miktarı çok az ya da zamanla adet görmeme de olabilir. Bu durum bir sorun değil yöntemin beklenen etkisidir. Bırakıldıktan bir süre sonra önceki adet düzenine dönülür. İmplant adet kanamasının başlamasından sonraki ilk hafta içinde uygulanabilir. Doğum sonrası dönemde kadın emziriyorsa 6 hafta, emzirmiyorsa 4 hafta sonra uygulanabilir.

En etkili koruma yöntemlerindendir. Üç yıl süreyle koruma sağlar. Süre dolunca kapsül çıkarılarak istenirse yerine bir yenisi uygulanabilir. Ayrıca kadın istediği zaman da yerleşme işlemini yapan doktor tarafından kolayca çıkarılabilir.

Rahim içi araç (RIA);

Sentetik maddelerden yapılmış değişik şekilleri olan, bazı kısımlarında ince bakır tel sarılı, ya da hormon içeren rahim içine yerleştirilen küçük yumuşak bir araçlardır. Spermlerin yumurtaya ulaşmasını ve döllenmeyi engeller.

Rahim içi araçlar bu konuda eğitim görmüş ebe-hemşire ve doktorlar tarafından adetin ilk haftası veya kadının gebe olmadığı tespit edilirse herhangi bir zamanda rahim içine yerleştirilir.

Özellikleri:

• Çok etkili bir koruma yöntemidir (hormonlu araçlar daha da etkilidir).
• Hemen korumaya başlar.
• Doğum sonrasında, gebelik sonlandırıldıktan hemen sonra veya ilk 48-72 saat içinde uygulanabilir. Bu yapılmadıysa 40 gün beklemek gerekir. Sezaryen doğumlardan 8 hafta sonra uygulanabilir.
• 10-12 yıl süre ile koruma sağlar (hormonlular üç yıl süre ile etkilidir).
• Kadın istediği zaman çıkartılır ve hemen gebelik kalabilir.
• Koruma süresi dolan araç çıkarılıp yerine hemen yenisi takılabilir.
• İlişkiyle ilgili değildir, sevişmeyi bölmez.
• Adet kanamasını artırabilir; düzensiz kanaması olan, kanama miktarı fazla olan kadınlara uygun değildir.
• Rahim iltihabı olanlara uygulanmaz.

Cinsel yolla bulaşan hastalık riski olanlar için uygun bir yöntem değildir.

Diyafram;

Diyafram kubbe şeklinde silikon ya da lateksten yapılmış bir araçtır. Cinsel ilişkiden önce vajina içine yerleştirilir. Rahim girişini kapatır. ilişki sırasında spermler rahime giremez ve yumurtaya ulaşamaz. Böylece gebelik önlenmiş olur. Kadının kendi başına kullanabileceği ve istediği zaman bırakabileceği bir yöntemdir.

Prezervatif (kılıf, kondom);

Lateks ya da silikondan yapılmış çok ince ve esnek, cinsel ilişki öncesi erkekte penise kadında vajinaya takılan kılıftır. Boşalma ile penisten gelen spermlerin ve sıvının vajinaya akmasını engeller böylece spermler rahime girip yumurtayı dölleyemezler. Böylelikle gebelik önlenir.

Etkili olabilmesi için her ilişkide erkekte yenisi kullanılmalıdır. Kadın kondomları özel şekilde temizlenerek beş kez kullanılabilirler. Erkekte ilişki öncesi penis sertleşince takılmalıdır. Boşalımdan sonra penis yumuşamadan meni dışarıya sızmayacak şekilde çıkarılmalıdır. Kadın kondomu ilişkiden önce takılabilir. Hemen çıkarılması da gerekmez. Düzenli ve doğru kullanıldığında etkili bir yöntemdir. Doğumdan hemen sonra kullanılabilir ve emzirmeyi de etkilemezler.

Spermisitler;

İlişki öncesinde vajinaya yerleştirilen krem, köpük, fitil, film tablet, sünger veya jel şeklinde olan gebelikten korunma yöntemleridir. Spermlerin yapısını bozar ve rahim ağzından geçişi engeller. Her ilişkiden önce vajinaya, rahim ağzını kapatacak şekilde derine yerleştirilir. Kadının kendi başına kullanabileceği, istediğinde bırakabileceği bir yöntemdir.

Tüp ligasyonu (yumurtalık kanallarının bağlanması);

Artık hiç çocuk sahibi olmak istemeyenlere uygun bir yöntemdir. Kadında yumurtalıklar ile rahim arasındaki ince kanallarının cerrahi yolla bağlanmasıdır. Yumurtalıktan çıkan yumurta kanaldan geçemediği için spermle birleşemez ve gebelik oluşmaz.

Doğumdan, düşükten, gebelik sonlandırmadan hemen sonra veya gebelik şüphesinin olmadığı her zaman uygulanabilir. Etkisi kalıcı ve etkinliği çok yüksektir. Başka çocuk planlayanlar için uygun değildir.

Vazektomi (sperm kanallarının bağlanması);

Bu yöntem de artık hiç çocuk sahibi olmak istemeyenler için uygun bir yöntemdir. Erkekte sperm taşıyan kanalların bağlanarak erkeğin meni sıvısında sperm olmamasını sağlayan bir işlemdir.

İşlemden sonra testislerde (erbezleri) sperm yapımı devam eder fakat kanallardan geçemez. Böylece boşalma sıvısında sperm bulunmaz ve gebelik oluşmaz. Her zaman yapılabilen ağrısız ve kansız bir işlemdir. İşlem 10-15 dakika sürer. Etkisi kalıcıdır ve etkinliği yüksektir. Bilinen bir yan etkisi yoktur. Cinsel isteği ve ilişki sırasında boşalımı etkilemez.

Laktasyon amenoresi yöntemi (LAM);

Sık emzirmenin doğal yumurtlamayı engelleme ve gebeliğin sürdürülmemesi özelliğinden yararlanılan bir gebelikten korunma yöntemidir. Bebeğin sık emmesi sonunda annenin beynine giden mesajlarla bazı hormonlar salgılanır ve bu hormonlar yumurtlamayı engeller, gebelik oluşmaz.

Bu yöntemde başarı bebeğin yalnızca anne sütüyle beslenmesiyle ilgilidir. Yöntemin etkili olması için bu sürede adetlerin başlamamış ve bebeğin ek besinlere başlatılmamış olması gerekir. Bu yöntem doğumdan sonraki 6 ay içinde etkilidir. Daha sonra bebek başka besinler aldığında etkisine güvenilmez. Adet görme başlarsa, ilk altı ay içinde de başka bir yöntemle korunmaya başlanmalıdır.

Geri çekme;

Bilinen bir geleneksel yöntemdir. Başarılı uygulandığı zaman etkilidir. Erkek cinsel ilişki sırasında, boşalma ile penisten gelen, içinde erkek tohum hücreleri spermlerin bulunduğu sıvı vajina yerine dışarıya boşaltılır. Böylece spermler rahime giremez ve yumurtaya ulaşamaz, gebelik oluşmaz. Bu yöntemin etkinliği yumurtlama günlerinde ilişkide bulunmayarak ya da ek yöntemler kullanılarak artırılabilir. Doğum sonrası dönem için uygun bir geçiş yöntemi olabilir.

Özellikleri:

• Kullanıcının kontrolündedir, ilaç ve araç gerekmez.
• Her iki tarafta kendilerinden memnun olarak kullanıyorlarsa bilinen herhangi bir yan etkisi yoktur.
• Erkeğin gebelikten korunma sorumluluğunu paylaşmasını sağlar.
• Erkeğin deneyimli olması önemlidir.
• Vajinal ilişkiyi böler.
• Gebelik riski diğer yöntemlere göre yüksektir.

Doğal korunma;

Bir adet döngüsü sırasında üreme organlarında meydana gelen doğal belirti ve bulguların (vajinal akıntı, vücut ısısı gibi) gözlemlenerek doğurgan olmayan dönemin saptanmasıdır. Gebelik istenmiyorsa bu bulguların görüldüğü dönem boyunca cinsel ilişkiden kaçınılarak gebe kalma engellenir. Doğurganlık belirtilerini izlemek ve kayıt tutmak gerekir. Etkili bir eğitimle başarıyla kullanılabilir.